Protokół z obrad Minikongresu Czasopism Literacko-Artystycznych organizowanego podczas X Festiwalu Manifestacje Poetyckie 6.09.2014 w Klubie Księgarza przy Rynku Starego Miasta 22/24 w Warszawie

Organizator festiwalu: Staromiejski Dom Kultury

Gospodarze minikongresu: Michał Kasprzak („Wakat/Notoria”); Agnieszka Kozłowska (Fundacja Otwarty Kod Kultury); Piotr Czerniawski, Marcin Czerwiński, Paweł Piotrowicz („Rita Baum”)

I. W kongresie wzięli udział:

Agnieszka Kozłowska (Fundacja Otwarty Kod Kultury)
Michał Kasprzak („Wakat/Notoria”)
Michał Czaja („Wakat/Notoria”)
Paweł Piotrowicz („Rita Baum”)
Piotr Czerniawski („Rita Baum”)
dr Marcin Czerwiński („Rita Baum”)
Monika Glosowitz („Opcje”)
Barbara Klicka („Cwiszn”)
Paweł Dunin-Wąsowicz („Lampa”)
Konrad Kęder („Fa-art”)
dr Piotr Marecki („Ha!art”)
Małgorzata Mostek („Wyspa”, „Res Publica Nowa”)
Monika Gałka („Znak”)
dr Przemysław Owczarek („Arterie”)
Rafał Gawin („Arterie”)
dr Julian Kutyła („Krytyka Polityczna”)
dr Karol Samsel („EleWator”)
Dariusz Pado („Nowa Okolica Poetów”)
prof. Paweł Soroka („Własnym Głosem”)
dr Przemysław Witkowski („Odra”)
Grzegorz Jędrek (inicjatywa „Dworzec Wschodni”)
Sławomir Płatek („Salon Literacki – Internetowa Gazeta Kulturalna”)
dr Jacek Dobrowolski („Orgia Myśli”)

oraz swoje postulaty i upoważnienie do reprezentowania przez organizatorów wysłał Radosław Wiśniewski, redaktor naczelny czasopisma „Red”.

II. Po krótkim wprowadzeniu, podczas którego Agnieszka Kozłowska oraz Michał Kasprzak przedstawili porządek obrad, główne problemy, które zostaną poruszone podczas kongresu, a także omówili dotychczasową działalność Koalicji Czasopism oraz grupy roboczej ds. priorytetu „Czasopisma” przy MKiDN, odbyła się dyskusja „Od marginesów do centrum kultury. Kto powinien w Polsce finansować kulturę, która się (nie) opłaca?” z udziałem Katarzyny Górnej (Obywatelskie Forum Sztuki Współczesnej, Krytyka Polityczna), Jarosława Lipszyca (Obywatele Kultury) i Piotra Czerniawskiego („Rita Baum”), którą poprowadzili Agnieszka Kozłowska (Otwarty Kod Kultury) i Grzegorz Jędrek (Katedra Krytyki KUL). Dyskusja miała charakter otwarty dla publiczności. Podczas panelu rozmawiano m.in. o obecnej sytuacji materialnej i prestiżowej artysty, powinnościach państwa wobec twórców oraz odbiorców kultury, strukturach instytucjonalnych mecenatu państwa, sytuacji dystrybucyjnej czasopism, cyfryzacji i digitalizacji kultury, idei wolnego dostępu. Doprowadzono do szeroko zakrojonej wymiany doświadczeń pomiędzy panelistami a zgromadzonymi na sali redaktorami, autorami i czytelnikami czasopism.

III. Po dyskusji panelowej przedstawiono raporty:

1. Piotr Czerniawski omówił zasady i możliwości prawne udostępniania czasopism w sieci, a także przedstawił zapisy realizujące ideę upowszechniania dostępu do dóbr kultury (m.in. na podstawie takich dokumentów, jak Konstytucja Rzeczpospolitej, Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, Pakt dla Kultury, Narodowy Program Rozwoju Czytelnictwa 2014-2020, Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego 2020).

2. Małgorzata Mostek zaprezentowała wyniki badań czytelnictwa prasy tematycznej oraz wskaźniki sprzedaży czasopism kulturalnych (na podstawie m.in. „Diagnozy społecznych zachowań czytelniczych w obrębie prasy drukowanej i cyfrowej”, danych GUS oraz danych zgromadzonych indywidualnie). Zgodzono się, że koniecznym dla myślenia o pożądanych zmianach funkcjonowania czasopism jest przeprowadzenie szczegółowego badania dotyczącego czytelnictwa prasy kulturalnej w Polsce, z którym to postulatem Koalicja zwróci się do Biblioteki Narodowej.

3. Paweł Piotrowicz omówił sytuację dystrybucyjną i promocyjną czasopism kulturalnych.

IV. W części prac kongresowych zamkniętej dla publiczności redaktorzy podzielili się na dwie grupy, które po odrębnych posiedzeniach zebrały się wspólnie, by uzgodnić stanowiska i dokonać określonych weryfikacji w wynikach prac.

1. Pierwsza wypracowała zarys listu do Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, zwracającego uwagę m.in. na pogarszającą się sytuację polskich czasopism, niewykorzystanie ich potencjału społeczno-kulturowego i specyfikę działalności na tle innych priorytetów programów Ministra. Członkowie obrad postulowali radykalne zwiększenie prognozowanego budżetu priorytetu „Czasopisma”, posługując się przykładem poziomu finansowania i funkcjonowania czasopism patronackich. List w najbliższym czasie zostanie poddany korespondencyjnym konsultacjom środowiskowym, a po osiągnięciu ostatecznego kształtu – rozesłany z prośbą o rekomendację członkom Koalicji Czasopism, a także autorytetom w dziedzinie kultury, sztuki i nauki w Polsce.

2. Druga grupa przeanalizowała obecne cele strategiczne priorytetu „Czasopisma” i przedyskutowała propozycje zmian:

a) Zgodzono się co do tego, że w ramach priorytetu powinny być finansowane przede wszystkim inicjatywy z jednej strony realizujące szeroko rozumianą misję społeczną, działające na rzecz wzrostu świadomego uczestnictwa społeczeństwa w kulturze i życiu publicznym, angażujące odbiorców we wspólne działania, pobudzające ich kreatywność, krytyczność i niezależność myślenia, z drugiej – mające na szczególnym względzie interesy twórców treści kulturalnych: zapewniające im wolność ekspresji i samorealizacji, a także zabezpieczające ich potrzeby materialne i działające na rzecz zniesienia hierarchizacji pracy (np. pomiędzy autorami różnego gatunku publikacji) oraz pracy nieodpłatnej kosztem działań komercyjnych pisma finansowanych z dotacji. Powyższe tendencje powinny znaleźć swoje odzwierciedlenie w odpowiednich sformułowaniach preambuły oraz kryteriów oceny wniosków, a także w nowym wykazie kosztów kwalifikowanych, co będzie przedmiotem dalszych prac członków Minikongresu wraz z Koalicją.

b) Z dużym entuzjazmem spotkał się pomysł wprowadzenia ujednoliconego taryfikatora dla niektórych płatności czasopism kulturalnych (w szczególności – honorariów autorskich), a także oceny stosowności i adekwatności budżetu względem zakresu zadania.

c) W zdaniu trzecim 2 akapitu („Wsparcie finansowe udzielane jednak będzie przy założeniu, że wydawcy gwarantują stabilność działania i realizację podjętych celów merytorycznych; wysoką dostępność publikowanych treści osiąganą poprzez skuteczną dystrybucję oraz bezpłatne udostępnianie w Internecie”) należałoby dokonać zmian, które zapobiegałyby odczytywaniu tego zapisu jako konieczności organizowania skutecznej dystrybucji rynkowej w postaci np. obecności w jak największej liczbie salonów prasowych w kraju. Analiza obecnej sytuacji dystrybucyjnej (m.in. zasad rozdzielnika firm kolporterskich) oraz sprzedaży nakładów papierowych (brak zainteresowania ze strony salonów małymi nakładami; wysokie koszty obsługi kolporterskiej – co w szczególności dotyka czasopism literako-artystycznych) lub cyfrowych (brak należytej infrastruktury i narzędzi), a także analiza dostępnych instrumentów rynkowych wskazuje na brak winy takiego stanu rzeczy ze strony wydawców. W związku z powyższym uzgodniono, że należałoby mówić o zapisie, który kładłby nacisk na dostępność publikowanych treści realizowaną w różnych formach, w tym – bezpłatnego, jak najszybszego (od momentu powstania) udostępniania w Internecie lub np. wysyłki egzemplarzy gratisowych do bibliotek.

d) W preambule powinny znaleźć się uzgodnienia z BN i MKiDN, dotyczące udostępniania dotowanych numerów na stronie POLONY (z wyłączeniem określonych treści) po upływie nie więcej niż trzech lat od daty publikacji numeru.

e) Najdłużej dyskutowano wątek objęcia priorytetem portali (wbrew obecnemu zapisowi: „Należy podkreślić, że priorytet nie służy finansowaniu portali internetowych, lecz wspieraniu czasopism, których pełna treść będzie powszechnie dostępna w wersji elektronicznej”). Zdajemy sobie sprawę, że w ostatnich latach powstało wiele ciekawych inicjatyw, które nie kwalifikują się do kategorii czasopism (nie identyfikują się jako takie, nie uzyskały statusu przez uzyskanie numeru ISSN itp.), a jednak w istotny sposób animują współczesną kulturę, skupiają wokół siebie środowiska opiniotwórcze i wytwarzają treści pobudzające debatę publiczną. Uważamy, że państwo powinno je również wspierać – albo w ramach priorytetu „Czasopisma” (być może osobnego zadania) wraz ze znaczącym zwiększeniem budżetu, albo w ramach nowego priorytetu, z osobnym budżetem, regulaminem i zespołem oceniającym. Taka zmiana wymagałaby wypracowania odrębnej definicji portalu i sprecyzowania, do jakiego typu działalności priorytet miałby być w szczególności kierowany.

f) Przedstawiciele czasopism zaproszonych na Minikongres zgłosili pomysł powołania platformy, która prezentowałaby na zasadzie równościowej artykuły z różnych czasopism. Tekstom towarzyszyłby przypis bibliograficzny i odnośnik do stron domowych czasopism. Chodziłoby o zebranie w jednym miejscu tekstów pochodzących z czasopism kulturalnych i wzmocnienie wysiłków promujących ich czytelnictwo. Uznano, że na taką szczególną inicjatywę środki powinny zostać wygospodarowane przez MKiDN i przekazane podmiotowi, który wygrałby konkurs lub przetarg na stworzenie takiej platformy i administrowanie nią.